Kryzysowy Niezbędnik Nauczyciela, czyli książka-lustro, książka-kamera

Joanna Wachowiak: Zacznijmy od podstawowego pytania: o czym jest książka Kryzysowy Niezbędnik Nauczyciela?
Natalia Boszczyk: Mogę powiedzieć, że to książka-lustro, a może raczej książka-kamera. Kamera, która rejestruje wiernie wszystkie wyzwania i problemy, z jakimi borykają się współcześni nauczyciele. Po jej publikacji dostałam wiele wiadomości o treści „znam ten stan”, „mam takie same problemy”, „jak dobrze, że ktoś to wreszcie opisał”, „dziękuję, że ktoś pochyla się w końcu nad problemami nauczycieli”. Z drugiej strony to nie jest wyłącznie opis trudnej nauczycielskiej rzeczywistości – to przede wszystkim obszerny zbiór konkretnych porad i rozwiązań skupionych wokół odpowiedzi na pytanie o to, jak dbać o siebie, gdy szkoła zamienia się w emocjonalny poligon.

J.W.: W książce możemy przeczytać również o kulturze „zaciskania zębów” oraz „dawania rady”. Co to oznacza i jak sobie z tym radzić?
N.B.: Szkoła jest dziś bardzo często takim „bastionem zaciskania zębów” – to miejsce, w którym trzeba sobie radzić, w którym nie możesz przyznać się do porażki, w którym błąd i pomyłka są traktowane jako coś niemile widzianego. A jeśli sobie nie radzisz, powinieneś się bardziej, mocniej, lepiej postarać. Zacisnąć zęby i dać radę mimo wszystko. To jest rodzaj treningu dzielności, ale takiego treningu, który wcale nie przynosi pozytywnych skutków. I ten trening nie dotyczy wyłącznie uczniów – my, nauczyciele, także boimy się przyznać do słabości. W staraniu się nie ma oczywiście niczego złego, ale łagodność i akceptacja tego, że czasem można sobie nie radzić, sprawia, że szkoła staje się miejscem bezpiecznym i przyjaznym – dla naszych uczniów, ale przede wszystkim dla nas: nauczycieli i nauczycielek. Depresje i wypalenie biorą się właśnie z przekonania, że w szkole trzeba „zaciskać zęby” i zawsze „dawać radę”.

J.W.: Czy według pani szkoła bez ocen to dobry pomysł? Jak to wpływa na ucznia, a jak na nauczyciela? Jakie negatywy i pozytywy możemy zobaczyć w systemie oceny ucznia?
N.B.: Zagadnienie rezygnacji z ocen to temat rzeka. Zarówno w mojej poprzedniej książce Dobre relacje w szkole, jak i w Kryzysowym Niezbędniku Nauczyciela poświęciłam mu sporo uwagi – wymieniłam tam wszystkie pułapki i wady stawiania ocen cyfrowych, powołując się na wyniki badań i metaanaliz. Z własnego doświadczenia wiem również, że edukacja bez ocen cyfrowych jest możliwa – uczniowie uczą się także wtedy, gdy ocen się nie stawia. Pamiętam jednak o wszystkich tych nauczycielach, którzy zrezygnować z ocen nie mogą, a jeśli nawet mają taką możliwość, to nie czują się na siłach, by taką rewolucję wprowadzać. Na szkoleniach mówię zatem o „ocenianiu nastawionym na dialog” – polega ono m.in. na tym, żeby, po pierwsze, ograniczyć liczbę ocen wyrażonych cyfrą, po drugie, przekazywać uczniowi jak najwięcej informacji zwrotnych na temat jego wiedzy i umiejętności, po trzecie, starać się, aby proces wystawiania oceny cyfrowej poprzedzony był dialogiem z uczniem – żeby ta cyferka, jeśli już musi się pojawić, była wynikiem rozmowy ucznia z nauczycielem, wspólnych ustaleń. W ten sposób nie tylko budujemy samoświadomość ucznia, wpływamy na to, że jego samoocena jest adekwatna, ale jeszcze motywujemy go do nauki, a co najważniejsze – budujemy z nim prawdziwe, pogłębione relacje.

J.W.: Często możemy usłyszeć krzywdzącą tezę, że nauczyciele mają „nieustające wakacje”. Jak pani na to odpowiada?
N.B.: Odpowiadam prowokacyjnie: „Nauczyciele mają nieustające wakacje? To świetnie – tak właśnie ma być. Nauczyciel, żeby dobrze wykonywał swoją pracę, musi dbać o to, by czuć się tak jak na wakacjach przez cały rok. Tylko taki nauczyciel będzie z radością uczył dzieci i z cierpliwością wspierał je w każdym szkolnym wyzwaniu”. To odpowiedź prowokacyjna, która ma uświadomić każdemu, kto nie pracował w szkole, jak trudny i wycz...