Samoregulacja i uważność – pomoc uczniowi w radzeniu sobie ze stresem

W październikowym nu­­merze „Głosu Pedagogicznego” pisałam o postawie rozwojowej, dzięki której uczeń może w większym stopniu doświadczać swojej sprawczości w szkole, gdyż jest bardziej skłonny do podejmowania wyzwań i wierzy w znaczenie swojego wysiłku. Rozwojowa postawa jest tu korzeniem, dzięki któremu stabilnie osadza się drzewo, które dopiero wówczas może prawidłowo rosnąć i zakwitać. Cierpliwość, wytrwałość, większe zaangażowanie, ciekawość świata oraz chęć uczenia się i odkrywania – to naturalne rezultaty pielęgnowania tej zdrowej, życiowej postawy.
Niestety, system edukacyjny nie skupia się na rozwijaniu i wspieraniu naturalnej chęci do uczenia się, która wpisana jest w ludzką naturę. Często w wyniku różnych szkolnych doświadczeń dzieci zaczynają uczyć się błędnej postawy wobec nauki.
Jednym z najczęstszych błędnych przekonań uczniów jest to, że nie może on nic zrobić, żeby się zmienić, że jest, jaki jest (fixed mindset). Z tej perspektywy każdy wysiłek, jaki podejmie, jest bez znaczenia. Takie dziecko nie tylko negatywnie ocenia swoje porażki – wzmacniając własne poczucie bezwartościowości – ale nawet sukcesy, umniejszając swój wkład, gdy mówi np., że coś było łatwe albo że po prostu miało szczęście.
To jeden z licznych przykładów stresu, jakiego doświadcza wielu uczniów. Lata takiego myślenia i życia w smutku prowadzą do nieracjonalnych przekonań, które ostatecznie w wielu wypadkach kończą się depresją lub apatią.

Jak odzyskać zasoby energii potrzebnej do radzenia sobie ze stresem

Aby zrozumieć, w jaki sposób wspierać uczniów w radzeniu sobie z trudnymi emocjami, strachem, smutkiem czy niepewnością, warto spojrzeć na mózg z perspektywy wybitnego lekarza i neuronaukowca Paula MacLeana, który w latach sześćdziesiątych XX wieku odkrył trzy części mózgu, rozwijające się na różnych etapach cyklu ewolucyjnego człowieka. Stworzył na tej podstawie koncepcję mózgu trójjedynego.
Według jego teorii mózg, który nieustannie działa w naszej czaszce, to rezultat milionów lat ewolucji. Każda część mózgu rozwinęła się w innym okresie naszej ewolucji i są one ułożone warstwowo jedna na drugim.

Do odpowiedzi poproszę…

Znasz to uczucie, gdy ktoś znienacka skądś wyskoczył, żeby Cię wystraszyć? Mózg gadzi sprawia, że w wyniku stresu tętno i oddech przyspieszają, następuje wzrost ciśnienia krwi w celu dostarczenia glukozy i tlenu do głównych mięśni. Żeby szybko uciekać lub atakować, jeśli to konieczne. Zwiększona dawka tlenu i powiększone oczy sprawiają, że zwiększa się czujność i szybkość reakcji. Podniesione na skórze włosy to jeden z licznych atawizmów, pozwalający naszym przodkom sprawiać wrażenie większych i groźniejszych. Podobne reakcje zachodzą u ucznia, gdy nagle wzywasz go do odpowiedzi, kiedy dowiaduje się o złej ocenie lub gdy coś – w interpretacji jego mózgu – mu zagraża. Nawet gdy obiektywnie nasze życie nie jest zagrożone, a za drzewem nie czai się tygrys.
 

• mózg gadzi (reptilian brain)
  Mózg gadzi, znajdujący się w rejonie pnia mózgu, odpowiedzialny jest według Paula MacLeana za agresję, dominację, terytorialność czy postawę walki, ucieczki lub zamarzania. Jako najbardziej prymitywna część mózgu dba o przetrwanie. Współpracuje z układem limbicznym w zakresie regulacji wszystkich naszych funkcji podtrzymujących życie. Działa zero-jedynkowo. Kiedy układ ten otrzymuje informację o zagrażającym bodźcu, uruchamia się alarm przełączający organizm w tryb walki (u dzieci jako np. agresja werbalna, fizyczna) lub ucieczki (np. niechęć do podejmowania wyzwań).
• mózg ssaczy (mammalian brain)
  Mózg paleossaczy, inaczej układ limbiczny, odpowiada za emocje, motywację, zachowania rodzicielskie i podstawowe zachowania społeczne. Znajduje się tuż nad mózgiem gadzim, w centrum ośrodkowego układu nerwowego. Niektórzy autorzy i wielbiciele tej koncepcji uważają również mózg emocjonalny za mieszankę mózgu gadziego i układu limbicznego, uznając go za centrum naszych emocji i monitoringu niebezpieczeństwa.
• kora mózgowa (neocortex)
  Zewnętrzna warstwa mózgu, która rozrosła się wraz z pojawieniem się naczelnych. Kora mózgowa – nowy mózg ssaków – rozwinęła się szczególnie mocno u człowieka. Odpowiada za myślenie abstrakcyjne, złożone procesy decyzyjne, analizę i wyciąganie wniosków. Znaczna część kory nowej pozwala na kreowanie skojarzeń, planowanie oraz podejmowanie decyzji, uczeni...